Kripto para, takas işlemlerinde kullanılabilen, tamamen dijital, şifrelenmiş, sanal para birimi. Kimilerine göreyse geleceğin para birimi. Günümüzde kripto para birimleri pek çok kişi tarafından duyulmuş, devlet başkanlarından dev şirketlere kadar..
Kripto para, takas işlemlerinde kullanılabilen, tamamen dijital, şifrelenmiş, sanal para birimi. Kimilerine göreyse geleceğin para birimi. Günümüzde kripto para birimleri pek çok kişi tarafından duyulmuş, devlet başkanlarından dev şirketlere kadar herkesin çok fazla dikkatini çekmiş durumda olan bilinmeyeni çok olan bir olgudur. Takas işlemlerini doğrulamak ve güvenli şekilde gerçekleştirmek için kriptografi şifreler kullanılır. Herhangi bir fiziksel karşılığa sahip değildir.
Aslen banka kartları ve kredi kartları ile harcanılan ve aktarılan paralar da sanal paralardır, çünkü bu işlemler sonucunda sadece sistem verilerinde değişiklik meydana gelir. Kripto paralar da aynı mantıkta çalışma prensibine sahip. Ancak herhangi bir otorite ya da hükümet tarafından yönetilmeyen, yani merkezileştirilmemiş (decentralized) bir sistem mevcut, bu da sistemin daha güvenli olmasını sağlıyor.
Kriptoloji nedir? Kriptoloji, bir şifreleme bilimidir. Verilerin, yapılan işlemlerin bir sisteme göre şifrelenmesidir. Kripto paralar ortam üzerinde şifrelerin oluşturulması ve çözülmesi aracılığıyla transfer edilir. Kullanım fonksiyonlarına göre algoritmalar kullanılır.
Hash nedir? Girilen veriyi, sabit uzunlukta çıktıya dönüştüren matematiksel işleme hash denir. Bu işlemin amaçlarından biri, verinin gizlenmesidir. Söz gelimi, web sitelerine üye olurken yazılan şifreler hash’e dönüştürülerek veri tabanına yazılır. Bu sayede veri tabanını inceleyen kişi kullanıcının şifresini bilemez. Bir diğer kullanım amacı ise verinin güvenli özetinin oluşturulmasıdır. Girdi verisi ne kadar uzun olursa olsun çıktı daima aynı uzunlukta olacağından, hash kodu özet amaçlı saklanabilir.
Kripto Paraların Tarihi; Teknolojinin hayatımıza etkin girdiği 90’lardan beri dijital bir para birimi oluşturmak için birçok girişimde bulunuldu. Flooz, Beenz ve DigiCash gibi sistemler geliştirildi, fakat bu girişimler sahtekarlık, finansal sıkıntılar, şirket içi anlaşmazlıklar gibi sebeplerden dolayı başarısız sonuçlar verdi. Bütün bu çalışmalar güvenilir, üçüncü elden yaklaşım düşüncesini geliştirdi.
İlk kripto para olan Bitcoin, 2009 yılının başlarında Satoshi Nakamoto kod adıyla ortaya çıkan kişi ya da kişiler tarafından geliştirildi. Ülkesi ve milliyeti gibi açık kimlik bilgileri belli olmayan Satoshi Nakamato tarafından geliştirilen açık kaynak kodlu yazılım olarak paylaşıldı. Bu ağ uçtan uca şifrelemeli dosya paylaşım platformlarına benzer konseptli bir platform üzerinden yayıldı.
Kripto paraların güvenirliliği; Ödeme sistemleriyle ilgili en önemli problemlerden birisi aynı paranın iki kere harcanması olasılığıdır. Bunu önlemek için kullanılan geleneksel yöntem, yapılan işlemlerin kaydını tutan merkezi bir aracı (bankalar) koymaktır. Ancak bu metot araya bütün sermayeyi kontrol edebilen bir otoritenin girmesi demektir. Bu da güvenilirliği azaltmaktadır.
Ancak merkezîleştirilmemiş, başka bir deyişle dağıtık bir ağda -Bitcoin gibi- işlemin gerçekleşebilmesi için sistemin her parçasının onay vermesi gerekmektedir. Bu sayede yapılan her işlem herkes tarafından görülmektedir. Çok geniş bir çalışma alanına sahip olan Blockchain teknolojisi sıklıkla kripto para birimleriyle anılsa da merkezî ya da merkezsiz pek çok endüstride kullanılmaktadır. Blockchain kullanım alanları arasında bankalardan hükûmetlere, akıllı sözleşmelerden noter işlemlerine varan sayısız resmi ve gayri resmî kullanım durumundan söz edilebilir. Teknolojinin dünya üzerindeki neredeyse tüm iş modellerinde devrimsel nitelikte değişimlere ve dönüşümlere yol açabilecek bir potansiyeli olduğu bilinmektedir.
Güvenin sağlaması için ihtiyaç duyulan her türlü aracın blok zincir sayesinde ihtiyaç olmaktan çıktığı, bu teknoloji sayesinde eskiden insanların kontrolünde olan pek çok sürecin, prosedürün çok daha risksiz ve şeffaf hale geldiğini, blok zincir teknolojisini internetin doğuşundan beri en inovatif icat olarak nitelendiren bazı otoriteler vardır.
Blok zincir teknolojisinin çalışma prensibinin altında yatan en önemli özellikler; anonim, dağıtık, merkezsiz ve kamusal olmasına karşın bozulamaz ve hacklenemez oluşudur. Bir bilgi kayıt zincirinin hem herkesçe erişilebilir hem de bozulamaz oluşu, bilgisayar bilimcileri başta olmak üzere herkesin bu teknolojiye hayranlıkla yaklaşmasına sebep olmaktadır. Bloklara işlenen kayıtların kırılamaz ve değiştirilemez olmasının altında ise basit bir mantık yatmaktadır: Blokları bozabilmek için milyarlarca kopyası olan bu kayıt defterindeki tüm blokların değiştirilmesi gerekmektedir. Böyle bir müdahalenin yapılabilmesi ise neredeyse imkansızdır.
Bütün transfer işlemleri gönderici ve alıcının cüzdan adresleri ve yollanılacak miktar bilgileriyle gerçekleşir. Takas ya da gönderi işlemi gönderen tarafından doğrulanmalı ve daha sonra sistem tarafından onaylanmalıdır. Onaylama işlemi sadece tarafından kriptografik bir bulmaca çözülerek gerçekleştirilebilir. Bir işlem onaylandığı takdirde geri döndürülemez.
Kripto para nasıl üretiliyor? Kripto para madenciliği nedir? Kripto paraların üretimi de kendileri gibi dağınık bir sistem üzerinden gerçekleştirilmektedir. Yani kullanıcı temellidir. Kripto para birimlerinin üretim sınırı vardır, dolayısıyla üretilen kripto para miktarı arttıkça kripto para üretmek için çözülmesi gereken işlemler zorlaşır.
Üretim işlemi madencilik yoluyla oluyor, fiziksel bir madencilik olmasa dahi matematik problemleri çözmeye dayalı işlemler yapılıyor. Yani işlemci gücü ve internet bağlantısına sahip olduğunuz takdirde madencilik görevini, birisi tarafından görevlendirilmeksizin üstlenebilirsiniz.
Kripto para madenciliği, en temel tanımıyla, özel yazılım ve donanımlara sahip cihazların, karmaşık problemleri çözerek kriptopara transfer işlemlerini onaylaması ve bunun sonucunda yeni üretilen kriptopara ile ödüllendirilmesidir. Teoride, bir bilgisayara ve internete sahip olan herkes madencilik yapabilmektedir.
Cüzdanlar arasında yapılan transferler, çoğu blok zincirinde onaylanmadan önce bir işlem havuzuna (mempool) aktarılır. Ardından bu işlemler bir araya getirilerek bir blok oluşturulur. Bu bloklar, ağa bağlı cihazlar tarafından doğrulanarak onaylandıktan sonra blok zincirine yazılır. Kripto para madencileri, transfer işlemlerini doğrular, onaylar ve blok zincirinin bir kopyasını saklar.
Kripto para yasal mıdır? Kripto paraların yasallığı ülkeden ülkeye değişmektedir. Bazılarında yasallık durumu hala belirsiz ya da değişkenken, bazı ülkeler kullanımına ve ticaretine açık açık izin vermektedir. Bazı ülkeler ise kripto para kullanımını yasakladı veya kullanıma sınır getirdi. Kripto paraların son dönemde sıklıkla kara paranın aklanması ve dolaşımında kullanılması sebebiyle üzerlerindeki baskı artmaktadır. Özellikle işlemlerin yapıldığı ülke kripto para borsalarını denetlenmeye çalışmakta, yapılan şikayetler üzerine mahkeme kanalıyla bu borsalar kapatılabilmektedir. Ancak kullanıcıların kimlikleri dijital hale getirilerek kriptolaştığından para trafiğini izlemek ve kontrol altına almak hemen hemen imkansızdır. Örneğin Çin yasaları bu borsalarda işlem yapmayı yasaklamış olmakla birlikte bu işlemler ve transferler iki kişi arasında gerçekleştirildiği zaman mülk değişimi olarak bakıyor ve dolayısıyla bu duruma müdahale etmiyor.
“Bitcoin yasal mı?” gibi sorular pek çok kişi tarafından soruluyor. Şu anda Türkiye Cumhuriyeti devleti tarafından Bitcoin kullanımına ilişkin yasa ya da kısıtlama getirilmemiştir, bu yüzden Bitcoin ya da diğer kripto paraları cüzdanınızda bulundurmaktan, almaktan ya da satmaktan dolayı ceza almanız söz konusu değildir
Madenciliğin yasallığı ve kazancın vergilendirilmesi; Bitcoin ya da kripto para üreticiliği, yani madenciliği yapmak suç değildir. Yani yasal olmayan bir durum söz konusu değildir. Mali yönden hesabınıza düzenli para girişi tespit edilirse, kazancınız üzerinden vergi talep edilebilir. Eğer ki Maliye tarafından bu kazancınız sorgulanırsa bu geliri kripto para takas işleminden veya madencilikten elde ettiğinizi belirtebilir, gerekli durumlarda bu işlemlerinizi hesap dökümlerinizi kullanarak doğrulayabilirsiniz.
Kripto paraların avantajları nelerdir? Hiçbir merkez bankasına bağlı olmadığı için ülkelerin ekonomik durumundan etkilenmemektedir. Hesabın dondurulması ya da hesaba el konulması mümkün değildir.
Bloklar; kripto paralar tamamen Blockchain (Blok Zinciri) teknolojisine dayanan, bloklardan oluşan ve şifrelenmiş zincir işlem takibini sağlayan dağıtık yapıdaki bir veri tabanı sistemidir. Para transferlerinde her adım bir bloğu oluşturur. Örneğin göndericinin adı, gönderilen tutar gibi bilgilerden her biri bir bloktur. Transfer işlemi esnasında oluşturulan bu bloklar şifrelenir, asla değiştirilemez ve kırılamaz hale getirilir. Bu bloklar tüm ağdaki herkese dağıtılır ve herkeste aynı şifreli bilgiler bulunur. Blockchain’ in merkezi olmama prensibi bu teknolojiye dayanır. Blok üzerindeki bilgiler sadece üzerlerinde belirtilen alıcı ve satıcı tarafından işlenebilir. Bunun yanı sıra Blockchain teknolojisi şeffaftır, isteyen herkes birikmiş blokları inceleyip onları gözden geçirebilir.
Blockchain teknolojisi bireysel kullanıcılara dijital kimlik üzerinde bugüne kadar benzeri görülmemiş bir kontrol imkânı sağlamaktadır. Dolayısıyla küresel açık bir hesap defteri olan blockchain sadece kripto paraların üretiminde değil birçok farklı alanda saklama, yönetme ve depolama gibi işlemler için kullanılmaktadır. Dijital kimliğe sağladığı imkân onu güven ekonomisinin anahtarı kılmaktadır. Bu açıdan blockchain sadece finans sektörü ile sınırlı kalmamakta, dijital teknolojinin sunduğu imkân işletmeler tarafından da fırsata dönüştürülmektedir. Bu yönüyle blockchain teknolojisinin dördüncü sanayi devriminin merkezinde yer aldığı öne sürülmektedir. Öyle ki önümüzdeki süreçte teknolojinin hayatımızda meydana getireceği büyük etkinin sosyal medya, büyük veri, robotlar ya da yapay zekâ ile gerçekleşmeyeceğini ifade eden bilim insanları gerçek devrimin sanal-dijital paranın temelini oluşturan blockchain olduğunu ifade etmektedir. Blockchain teknolojisi ile farklı sektörlerin teknolojiyle entegre olmasını sağlayan önemli adımlar atılmaktadır.
Uluslararası ticaretin kolaylaştırılması yolunda dijital teknolojinin sunduğu imkanları kullanan teknoloji devi IBM Avrupa’nın en büyük bankaları arasında bulunan kuruluşlar ile blockchain teknolojisi üzerinden dijital ticaret zinciri konsorsiyumu kurma girişiminde bulunmuştur.
Dünyanın en büyük deniz taşımacılığı operatörlerinden Maersk Line şirketi uluslararası sularda seyreden gemi ve yüklerin (konteyner) operasyonunda zaman ve maliyetten kazanmak, sürecin hızlanması ve evrakların prosedüründen kurtulmak amacıyla IBM ile stratejik iş birliği yoluna giderek blockchain altyapısını kullanmaya başlamıştır.
Gıda güvenliğine yönelik tedarik zincirini blockchain teknolojisiyle izlemek için dünyanın en büyük gıda devleri Walmart, Unilever, Nestle, Dole, Kroger gibi şirketler de IBM ile anlaşmıştır.
Özetle dijitalleşmenin çıktısı blockchain teknolojisinin getirdiği fırsatlar finans, sağlık, bilim, sanayi gibi farklı sektör ve alanlarda hayatımızı kolaylaştırmakta ve iş yapış şekillerimizi değiştirmektedir. Gözüken o ki bundan böyle dijital değişime ayak uyduran ve dönüşümü sağlayanlar büyümeye devam edecektir.
Bu vesile ile beni Malatya Flaş Haber ile tanıştıran MESVAK Başkanı Sn, Nurettin Konaklı’ya teşekkür ediyor, siz değerli okuyuculara saygılar sunuyorum.
(*) Müteşebbis Gelişim Vakfı (MESVAK) Mütevelli Heyet Üyesi
Haluk GÜNDEMİR (*)
haluk.gundemir@gmail.com
YORUMLAR (İLK YORUMU SİZ YAZIN)